امروزه شاهد گسترش و رواج هرچه بیشتر استفاده از رمزارز و ارزهای دیجیتال هستیم و همگام با رشد اقتصاد دیجیتال استفاده و کاربرد ارزهای دیجیتال هم روبه افزایش است. هدف از روی کار آمدن این ارزها کنار زدن سیستم‌های سنتی مالی و بانکداری و جایگزینی تدریجی آنها با ارزهای فیزیکی یا همان ارزهای فیات است.
ارز دیجیتال چیست؟
اگر بخواهیم تعریف ساده و روشنی از ارزهای دیجیتال داته باشیم باید بگویم ارزهای دیجیتال نوع جدید از پول است که بر خلاف ارزهای فیات شکل ظاهری و فیزیکی ندارند و برای خرید و فروش و یا تبادل آنها باید از شبکه‌های پلتفرم مختص به آنها و کیف پول‌های دیجیتال استفاده کرد.
ارز دیجیتال چیست؟ تاریخچه ارز دیجیتال
قدمت اصلی و اولیه ارزهای دیجیتال به دهه ۱۹۸۰ برمی‌گردد زمانی که آنها را ارزهای سایبری می‌خواندند. اما شروع به کار رسمی این ارزها از سال ۲۰۰۸ با معرفی بیت‌کوین بود که توسط یک برنامه‌نویس یا گروهی از برنامه‌نویسان ناشناس با نام ساتوشی ناکاموتو خلق شد.
از زمان پیدایش و راه‌اندازی اولین و بزرگترین ارز دیجیتال جهان یعنی بیت‌کوین که در سال ۲۰۰۹ اتفاق افتاد، هر روزه بر تعداد این ارزهای دیجیتال افزوده شده و تعداد طرفداران و علاقه‌مندان به این حوزه و سرمایه‌گذاری بر روی این ارزهای دیجیتال هم رشد چشمگیری داشته است.
از مزایا و نقاط قوت ارزهای دیجیتال به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:
همه‌گیر بودن
به این معنا که همه افراد از سرتاسر جهان امکان دسترسی و بهره‌بردن از ارزهای دیجیتال را دارند.
سرعت
از آنجا که پروسه انجام و تایید تراکنش‌ها در ارزهای دیجیتال از طریق فناوری نوین بلاک‌چین انجام می‌شود و شخص ثالثی در آن دخالت و تصرفی ندارد این فرایند با سرعت بسیار بالایی انجام شده که خود نقطه قوت بزرگی برای انجام سریع پرداخت‌های بین‌المللی به‌شمار می‌رود.
امنیت بالا
تراکنش‌های ارز دیجیتال با استفاده از فناوری بلاک‌چین انجام می‌شود و با توجه به اینکه شبکه بلاک‌چین از هزاران گره یا نود تشکیل شده این موضوع سبب کاهش چشمگیر احتمال هک شبکه و افزایش امینت آن می‌شود.
حریم خصوصی
از دیگر نقاط قوت ارزهای دیجیتال این است که هیچ فردی غیر از شما به دارایی‌های دیجیتالی شما دسترسی ندارد و با داشتن کلیدهای خصوصی حساب کاربری خود می توانید کنترل کامل دارایی‌تان را در دست بگیرید.
معایب ارزهای دیجیتال
از بین رفتن سرمایه در صورت مفقود شدن کلیدهای خصوصی، کلیدهای خصوصی همان اندازه که مزیت بزرگی برای کاربران است و سبب حفظ و امنیت حساب آنها می‌شود به همان اندازه هم نگهداری و حفظ آن حائز اهمیت است چرا که در صورت گم کردن و مفقود شدن این کلیدها شما دیگر قادر به دسترسی به حساب و دارایی خود نخواهید بود و به عبارتی کل دارایی شما از بین می‌رود. این نکته را فراموش نکنید که امکان بازیابی کلیدهای خصوصی در هیچ صورتی وجود ندارد.
امکان سرقت ارزهای دیجیتال
با در نظر گرفتن ماهیت ارزهای دیجیتال و این نکته که هیچ کسی غیر از شما اختیار دارایی‌تان را ندارد می‌تواند راه را برای بسیاری از هکرها و سارقان ارزهای دیجیتال باز و هموار کند.
عدم ثبات
به رغم تمام ویژگی‌ها و نقاط مثبتی که برای ارزهای دیجیتال وجود دارد از آنجا که این ارزها هنوز به‌طور کامل به استفاده عمومی نرسیده‌اند اگر به هر دلیلی ارز دیجیتالی اعتبار خود را از دست دهد، دیگر عملا هیچ کاربرد و استفاده‌ای برای دارندگان خود نخواهد داشت.
به رغم تمام ویژگی‌ها و نقاط مثبتی که برای ارزهای دیجیتال وجود دارد از آنجا که این ارزها هنوز به‌طور کامل به استفاده عمومی نرسیده‌اند اگر به هر دلیلی ارز دیجیتالی اعتبار خود را از دست دهد، دیگر عملا هیچ کاربرد و استفاده‌ای برای دارندگان خود نخواهد داشت.
کلمه ارز دیجیتال در واقع اصطلاحی است که برای انواع پول‌های الکترونیکی یا ارزهای الکترونیکی به کار برده می‌شود. به‌طور کلی سه نوع ارز دیجیتال در جهان وجود دارد که عبارتند از رمز ارز یا ارز رمزنگاری‌شده، ارز مجازی و ارز دیجیتال بانک مرکزی. در ادامه قصد داریم به توضیح این سه نوع ارز دیجیتال بپردازیم.
انواع ارزهای دیجیتال، رمز ارز یا ارز رمزنگاری‌شده
رمز ارز نوعی ارز دیجیتال است که از دو واژه کریپتو گرافی (Cryptography) و کارنسی (Currency) به‌وجود آمده است. حتما نام کریپتوکارنسی به گوشتان خورده بله این واژه از ترکیب همین دو کلمه به‌وجود آمده است. رمز ارزها از کدهای بسیار پیچیده استفاده می‌کند تا انتقال پول بین افراد را تا حد ممکن ایمن سازد چراکه از جعل کردن و یا خرج کردن دوباره آنها جلوگیری به عمل می‌آید. به عبارتی دیگر، رمز ارزها برای تولید، نگهداری، ایمن‌سازی و تایید تراکنش‌ها بر روی یک شبکه خاص، می‌شوند. بیت‌کوین و اتریوم نمونه‌های بارز رمز ارزها هستند.
خیلی از این رمز ارزها در گروه ارزهای مجازی جای می‌گیرند و دلیل آن هم این است که قوانین و مقررات خاصی برای استفاده از این نوع ارز در بسیاری از کشورهای جهان وجود ندارد.
رمز ارز یک ارز رمز نگاری شده است که توسط یک رشته رمزنگاری مورد حفاظت قرار می‌گیرند. این حفاظت جلوی تقریباً هرگونه جعل یا دو بار خرج کردن را می‌گیرد.
ارز مجازی
ارزهای مجازی به آن دسته از ارزهای دیجیتال گفته می‌شود که قانونگذاری مشخصی روی آنها صورت نگرفته است. این بدان معناست که نه تنها هیچ دولت و سازمانی در خصوص قانونگذاری این ارزها نقشی ندارد بلکه ارزهای دیجیتال توسط تیم توسعه‌دهنده آن کنترل و مدیریت می‌شوند. ارزهای مجازی را نیز می‌توان به صورت الگوریتمی توسط یک پروتکل شبکه تعریف شده کنترل کرد.
برای مثال جم‌های بازی کلش اف کلنز (Clash of Clans) نوعی ارز مجازی است که توسط توسعه‌دهندگان پروژه تعریف و کنترل می‌شود.
ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC)
ارز دیجیتال بانک مرکزی که به آن CBDC هم گفته می‌شود فرم کوتاه شده عبارت انگلیسی Central Bank Digital Currency است. CBCDها نوع دیگر و در واقع نوع جدیدی از ارزهای دیجیتال هستند که هدف اصلی از روی کار آمدن انها ایجاد تحولی نو در سیستم‌های پرداخت سنتی و قدیمی است.
به عبارتی ساده‌تر ارز دیجیتال بانک مرکزی همانطور که از نامش پیداست توسط بانک مرکزی کشورها ایجاد و خلق شده و به نوعی دارای ارزش پول فیات آن کشور است. این دسته از ارزها اصولا توسط دولت یا نهاد نظارتی کشور مربوطه نظارت و کنترل می‌شوند و به همین دلیل می‌توان گفت دسترسی به حساب مشتریان هم در این سیستم وجود دارد.
با فراگیر شدن فناوری نوین بلاک‌چین و کاربرد و استفاده ان در صنایع مختلف، بسیاری از کشورها در تلاش بوده تا سیستم‌هی خود را با این فناوری تطبیق داده و بروز کنند.
در حال حاضر علاوه بر کشورهایی که ارز دیجیتال ملی خود را راه‌اندازی کرده‌اند، کشورهای زیادی در جهان هم وجود دارند که در مرحله تحقیق و بررسی در این خصوص هستند تا با برآورده کردن شرایط و زیرساخت‌های لازم بتوانند ارز دیجیتال ملی خود را ایجاد و فعالیت آن را آغاز کنند. لازم به ذکر است ونزوئلا با وجود مواجهه با تحریم‌های سیاسی، اولین کشوری است که CBDC خود را راه‌اندازی کرد. هرچند بر خلاف انتظاراتی که وجود داشت این ارز دیجیتال ملی خیلی با استقبال بزرگی در این کشور همراه نبود و به طور گشترده در ونزوئلا مورد استفاده قرار نگرفت.
در میان این سه گروه اصلی از انواع ارزهای دیجیتال، دسته اول یعنی رمز ارزها از وسعت و کابرد بیشتری برخوردار بوده و خود به انواع گسترده‌تری تقسیم می‌شوند. در ادامه به معرفی و توضیح مختصری از انواع رمز ارزها پرداختیم:
انواع رمز ارزها یا ارزهای رمزنگاری شده
رمز ارزهای پرداختی
ارزهای پرداختی همنطور که از اسمش پیداست به آن دسته از ارزهایی گفته شده که از آن برای پرداخت استفاده می‌شود. به عنوان مثال از این نوع رمزارزها می‌توانید برای خرید و فروش کالا، ارائه خدمات، پرداخت صورت‌حساب‌ها و غیره استفاده کنید.
به عبارتی دیگر پلتفرم ارزهای پرداختی به پلتفرم‌هایی گفته می‌شود که هدف اصلی آنها انجام معاملات و تراکنش‌ها به صورت غیر متمرکز و آنلاین بوده و به لطف استفاده از این پلتفرم‌ها نیاز به دیگر واسطه‌ها از بین رفته و به همین دلیل هم هزینه انجام معاملات تا حد بسیار زیادی کاهش پیدا می کند.
رمزارزهایی مثل بیت‌کوین، لایت‌کوین، ریپل، استلار از جمله ارزهای پرداختی شناخته‌شده و محبوب در بازار ارزهای دیجیتال هستند.
هر کدام از این ارزها با برخورداری از نقاط قوت ویژگی‌های خاص خود، در پرداخت‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند.
رمز ارزهای زیرساختی
پلتفرم‌های بلاک‌چینی با توجه به عملکرد خود وظایفی بیشتر از تایید و انجام تراکنش‌ها و پرداخت‌ها را بر عهده دارند. این پلتفرم‌ها به توسعه‌دهندگان این امکان را داده تا توکن مخصوص به خود، برنامه‌های غیرمتمرکز (Dapps) و از این قبیل موارد را بر بستر آن پلتفرم ایجاد کنند.
از طرفی دیگر از رمزارزهای زیرساختی معمولاً برای پرداخت کارمزد رایانه‌هایی که مسئول اجرای برنامه‌های مختلف در شبکه بلاک‌چین هستند، استفاده می‌شود.
با یک مثال ساده بیشتر با ارزهای زیرساختی آشنا خواهید شد. دومین ارز دیجیتال بزرگ جهان که همه آن را با نام اتریوم می‌شناسند در واقع «اتر» (Ether) نام دارد و کسانی که می‌خواهند از برنامه‌های غیرمتمرکزی که در حال اجرا روی بلاک‌چین اتریوم است، استفاده کرده یا برنامه غیرمتمرکز خود را روی آن پیاده‌سازی کند، باید از این ارز دیجیتال داشته باشد.
علاوه بر اتریوم بلاک‌چین‌های معروف دیگری هم وجود دارد که هرکدام کاربرد و استفاده مختص به خود را داشته و برای استفاده از آنها باید ارز دیجیتال زیرساختی مخصوص آن را خریداری کرد. برای مثال ارز دیجیتال کاردانو در واقع آدا (Ada) نام دارد که در بلاک‌چین کاردانو استفاده می‌شود. یا ارز دیجیتال دات (Dot) که باید برای استفاده از بلاک‌چین پولکادات (Polkadot) از آن کمک گرفته شود.
اتریوم، ایاس، ترون، سولانا از شناخته‌شده‌ترین این رمزارزها هستند.
ارزهای دیجیتال دیگری مثل الگورند (Algorand)، ایاس (EOS)، ترون (Tron) و ویوز (Waves) از دیگر نمونه‌های مطرح و شناخته شده ارزهای دیجیتال زیرساختی هستند.
رمزارزهای حریم خصوصی
دسته سوم از رمز ارزها همانگونه که از نامش پیداست بر روی حفظ حریم خصوصی کاربران متمرکز است. این رمز ارزها که به پرایوسی کوین هم معروفند با پنهان کردن مبدا و مقصد، اقدام به تقویت حریم خصوصی و ناشناس کردن تراکنش‌های یک بلاک‌چین می‌کنند.
به عبارت دیگر بر خلاف دیگر ارزها، در تراکنش‌های رمزارزهای حریم خصوصی فقط فرستنده و گیرنده به اطلاعات تراکنش دسترسی دارند و این اطلاعات بر روی بلاک‌چین به صورت همگانی در دسترس قرار نخواهد گرفت.
پرایوسی کوین‌ها به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند. گروهی که به صورت پیش‌فرض حریم خصوصی را حفظ می‌کنند و اطلاعات کاربران را نمایش نمی‌دهند مانند مونرو و دسته دیگر که این امکان را برای کاربرانشان فراهم کرده‌اند که با انتخاب خودشان اطلاعات آنها پنهان یا آشکار باشد. کوین زی‌کش (Zcash) در دسته دوم قرار می‌گیرد.
استیبل کوین‌ها
استیبل کوین‌ها که به ارزهای پایدار هم معروف هستند برای مقابله با نوسانات ذاتی در قیمت ارزهای دیجیتال طراحی شده‌اند. این دسته از رمز ارزها بر خلاف سایر دارایی‌های دیجیتال که از نظر قیمتی نوسانات زیادی دارند قیمت و ارزش ثابتی داشته و به همین دلیل از محبوبیت خاصی در میان معامله‌گران برخوردار هستند.
استیبل کوین‌ها اصولا توسط شخص یا اشخاص خاصی به وجود نیامده و کنترل و مدیریت نمی‌شوند بلکه یک شرکت بزرگ پشتیبانی و ساخت آنها را بر عهده دارد.
حقیقت امر این است که بسیاری از افراد ترجیح می‌دهند از ارزهای باثبات و با ارزش پایدار استفاده کنند. به همین دلیل است که می‌توان گفت ارزهایی به شکل گسترده و وسیع رواج پیدا خواهند کرد که از ثبات قیمت برخوردار باشند.
در واقع این به منزله همان شکافی است که در حال حاضر میان سیستم سنتی ارزهای فیزیکی و ارزهای دیجیتال قرار دارد. به همین دلیل یکی از اهداف ایجاد و عرضه استیبل‌کوین‌ها این بود که سطحی از ثبات برای بازار ارزهای دیجیتال به ارمغان آورده و مردم بتوانند بدون نگرانی از توکن‌های خود برای پرداخت‌های روزانه استفاده کنند. استیبل کوین‌ها تلاش می‌کنند به پلی بین ارزهای فیزیکی و ارزهای دیجیتال تبدیل شوند.
رمز ارزهایی مثل تتر، پکس، دای از جمله معروفترین استیبل‌کوین‌های موجود در بازار هستند.
میم کوین‌ها
میم کوین‌ها به گروهی از ارزهای دیجیتال گفته می‌شود که از میم‌ها یا جوک‌های اینترنتی و رسانه‌های اجتماعی الهام گرفته شده‌اند. دوج کوین اولین میم کوین بازار بود که پیدایش آن به سال ۲۰۱۳ برمی‌گردد و با الهام از یک نژاد سگ ژاپنی با نام شیبا اینو (Shiba Inu) روی کار آمد.
میم کوین‌ها که در ابتدا رمز ارزهای قابل اعتمادی نبودند و خیلی از افراد توجه خاصی به آنها نداشتند از نوسانات زیادی برخورداند که با گذشت زمان طرفداران مختص به خود را پیدا کردند و در حال حاضر عمدتا جوامع مخصوص به خودشان را دارند که در بیشتر مواقع به خاطر شور و هیجان همین جوامع خود، شاهد رشد یا ریزش‌های شدید قیمتی هستند.
دوج‌کوین، شیبا اینو، بیبی دوج از مهمترین و شنلاخته‌شده‌ترین انواع میم کوین‌ها هستند.
رمز ارزهای مالی
از دیگر نمونه‌های رمز ارزها به ارزهای دیجیتال مالی می‌توان اشاره کرد. ارزهایی که بیشتر برای اموری از قبیل کاهش کارمزد در صرافی‌ها، وام گرفتن و وام‌دهی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
از جمله کاربردهای دیگر ارزهای دیجیتال مالی مدیریت و معامله رمزارزهای دیگر است. به عنوان مثال به ارز دیجیتال بومی یک صرافی غیرمتمرکز می‌توان اشاره کرد که کاربران از آن برای معامله دیگر ارزها استفاده می‌کنند یا داشتن این امکان را دارند تا در تصمیم‌گیری‌های مربوط به آن صرافی شرکت کردهو در مورد ان رای دهند.
از مهمترین ارزهای دیجیتال مالی به کامپوند (Compound)، کرو (Curve)، کاوا (Kava) و یونی‌سواپ (UniSwap) می‌توان اشاره کرد.
رمز ارزهای خدماتی
ارزهای دیجیتال خدماتی ارزهایی هستند که ابزارهای لازم برای مدیریت داده‌های شخصی و سازمانی را روی بلاک‌چین در اختیار مشتری‌هایشان قرار می‌دهند. به عبارت ساده‌تر ارزهای دیجیتال خدماتی برای کمک به محصولات مالی مبتنی بر بلاک‌چین به منظور دسترسی به داده‌های خارج از بلاک‌چین مورد استفاده قرار می‌گیرند.
بیشتر این رمزارزها یک هویت دیجیتالی برای مشتری‌های خود ایجاد کرده و تمام سوابق آنها در دنیای واقعی را به این هویت دیجیتالی پیوند می‌دهند.
ترکیب فناوری بلاک‌چین با دنیای واقعی از مزایای زیادی برخوردار است. به عنوان مثال، ارز دیجیتال دنتا کوین (Dentacoin) از جمله ارزهای دیجیتال خدماتی هستند که از آن برای مصارف دندان پزشکی استفاده می‌شود.علاوه براین از ارزهای استورج (Storj) و سیا کوین (Siacoin) هم برای نگهداری و ذخیره اطلاعات کاربرد دارند.
از دیگر نمونه‌های ارزهای دیجیتال خدماتی به چین لینک (Chainlink) و فایل کوین (Filecoin)، می‌توان اشاره کرد.
عوارض زیست محیطی رمزارزها چیست؟
بیت‌کوین، اِتریوم و لایت‌کوین رمزارزهای نام آشنا بر پایه‌ی فضای دیجیتال هستند. اگرچه این ارزها به صورت فیزیکی وجود ندارند، ولی آیا این روش تبادل می‌تواند تاثیر منفی بر روی سیاره‌ی زمین داشته باشد؟ محققین دانشگاه نیومکزیکو تاثیرات این رمزارزها بر روی محیط‌زیست را بررسی کرده‌اند.
پروفسور «بنجامین جونز» استاد اقتصاد دانشگاه نیومکزیکو، می‌گوید: «یکی از جالب‌ترین بخش‌های این مطالعه این است که نشان می‌دهد هزینه‌های اقتصادی و سلامتی مرتبط با رمزارزها قابل توجه هستند.»
مصرف انرژی بالا برای استخراج ارز دیجیتال
رمزارزها فقط در دنیای دیجیتال وجود دارند و توسط شبکه‌ای از کامپیوترها تولید و ثبت می‌شوند. به تولیدکنندگان این رمزارزها در دنیای دیجیتال ماینر یا معدن‌کار می‌گویند. معدن‌کاران مستقل مختلف در جاهای مختلف دنیا برای حل الگوریتم‌های پیچیده تلاش می‌کنند و با حل این الگوریتم‌ها در واقع توانسته‌اند ارز دیجیتال استخراج کنند. طرفداران این ارزها از مزایای این ارزها اینچنین می‌گویند که برای آن بانک‌های مرسوم و همچنین کنترل‌های متمرکز دولتی لازم نیستند. ولی از طرف دیگر باید توجه داشت که تولید این ارزها نیاز به مصرف انرژی فراوانی دارد.
در مقاله‌ی جدیدی که دانشمندان در مجله‌ی Energy Research & Social Science به چاپ رسانده‌اند، تاثیرات زیست محیطی استخراج ارزهای دیجیتال را بررسی کرده‌اند. آنها محاسبات خود را بر اساس داده‌هایی که در حال حاضر برای میزان مصرف انرژی جهت تولید ارزهای دیجیتال در دسترس هستند، انجام داده‌اند.
پروفسور «رابرت برنز» سرپرست این تحقیق، می‌گوید: «بررسی‌های ما بر اساس آسیب‌های اقتصادی است که ارزهای دیجیتال به محیط زیست و سلامت انسان‌ها وارد می‌کنند.
به عنوان مثال در مباحث اقتصادی دنیا به بررسی هزینه‌های مصرف انرژی در کشاورزی و تولید خودرو می‌پردازند، زیرا این موارد بر روی آینده‌ی زندگی بر روی زمین تاثیر دارند. در دنیایی که تغییرات اقلیمی را به عنوان مشکل در پیش دارد، تاثیرات فعالیت‌ها و تکنولوژی‌های مختلف از اهمیت بالایی برخوردار است.»
در حال حاضر تاسیسات عظیم و پر مصرفی در نقاط مختلف دنیا در حال استخراج ارزهای دیجیتال هستند. دانشمندان اذعان دارند که اگرچه استخراج ارزهای دیجیتال در حقیقت کسب درآمد می‌کند، ولی از طرف دیگر مصرف برقی که این فعالیت در پی دارد، تاثیرات منفی بر روی سلامت انسان و تغییرات اقلیمی می‌گذارد. دانشمندان تخمین زده‌اند که در ازای هر یک دلاری که از طریق استخراج بیت‌کوین در آمریکا درآمد کسب می‌شود، هزینه‌های سلامتی و زیست محیطی ۰.۴۹ دلار افزایش پیدا می‌کند.
بنابراین می‌توان اینگونه نتیجه‌گیری کرد که استخراج ارزهای دیجیتال باعث افزایش آلودگی هوا می‌شود که هم برای سلامتی انسان‌ها مضر است و هم در جهت تغییرات اقلیمی اثرات منفی دارد.
