اردوغان در مقابل کمال قلیچداراوغلو در دردسر بزرگی افتاده و با دشوارترین انتخاباتی که در طول ۲۰ سال قدرت با آن مواجه شده
به گزارش بانگ سروش، بسیاری از گزارش‌ها حاکی از این است که در یک انتخابات عادلانه، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، به سمت شکست انتخاباتی پیش خواهد رفت؛ ما بیایید صادق باشیم، انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی ترکیه در ماه مه، براساس قوانین کوئینزبری برگزار نخواهند شد و باید متناسب با این واقعیت با آن برخورد کرد.
در نگاه اول، به نظر می‌رسد که اردوغان در دردسر بزرگی افتاده و با دشوارترین انتخاباتی که در طول ۲۰ سال قدرت با آن مواجه شده، روبرو است؛ بویژه اگر جناح مخالف خود را جمع و جور کند و به شکلی منسجم و متحد کمپین انتخاباتی‌اش را برگزار و تمام اهرم‌های قدرتش را بر هدف اصلی یعنی خلع اردوغان از قدرت متمرکز کند.
بنا بر گزارش پولیتیکو، نظرسنجی‌های اخیر نشان می‌دهد که نامزد اپوزیسیون ترکیه، «کمال قلیچداراوغلو» – که شاید کاریزماتیک‌ترین سیاستمدار ممکن نباشد – با بیش از ۱۰ درصد آرا از رئیس‌جمهور فعلی جلوتر است، در حالی که تا انتخابات تنها چند هفته مانده است. طبق نظرسنجی‌ها، به نظر می‌رسد که ائتلاف شش حزبی ملت می‌تواند بیشترین کرسی‌ها را در برابر حزب عدالت و توسعه اردوغان (AKP) و متحد راست‌گرایش، حزب جنبش ملی‌گرا (MHP) به دست آورد.
در عین حال تصور آن دشوار است که اردوغان بتواند این شکاف را کم کند، در حالی که جنوب ترکیه از واکنش ناکافی امداد و نجات دولت به زلزله عظیم ماه گذشته خشمگین است. این فاجعه ویرانگر تاکنون حدود ۴۸۰۰۰ کشته برجای گذاشته و اعتراضات شدیدی را برانگیخته است، مبنی بر اینکه ویرانی به دلیل برنامه‌ریزی ضعیف شهری و اجرای نادرست قوانین ساختمانی وخیم‌تر شده و همه این‌ها با مدیریت ناکارامد بحران توسط دولت همراه شده است.
در سال ۱۹۹۹، زمانی که زمین‌لرزه بزرگی منطقه ازمیت در نزدیکی استانبول را لرزاند، بولنت اجویت، نخست‌وزیر وقت – که از شدت فاجعه فلج شده بود – به دلیل عدم موفقیت در بسیج سریع نیروها برای کمک به زلزله‌زدگان، به طور گسترده محکوم شد. حدود ۱۸۰۰۰ نفر در آن فاجعه جان خود را از دست دادند و این نارضایتی به هموار کردن راه برای پیروزی قاطع حزب عدالت و توسعه در انتخابات بعدی کمک کرد. اپوزیسیون امیدوار است که لرزش ماه گذشته نیز برای پایان دادن به حکومت اردوغان کافی باشد.
در کنار این، مدیریت اقتصادی اردوغان عجیب و غریب بوده است. به لطف سیاست پولی غیرعادی او برای کاهش نرخ بهره در مواجهه با تورم فزاینده، ترکیه تحت تاثیر تورم سرسام‌آوری قرار گرفته که در پاییز گذشته به ۸۵ درصد رسید و رکورد ۲۴ ساله را شکست؛ اگرچه تورم اکنون به ۵۵ درصد کاهش یافته است.
تحت تأثیر بادهای ناموافق اقتصادی و تفکر غیرمعمول اردوغان، پول ترکیه از اوایل سال ۲۰۲۱ میلادی ۶۰ درصد ارزش خود را در برابر دلار از دست داده و کسری حساب جاری و کسری تجاری به ۳۸ درصد افزایش یافته است. فشار هزینه‌های زندگی طبقه متوسط را از سبک زندگی مورد انتظارشان بیرون می‌اندازد و فقرا را در ناامیدی عمیق‌تر فرو می‌برد.
در چنین شرایطی، چگونه اردوغان ممکن است پیروز شود؟
اول و مهمتر از همه، رهبر ترکیه به عنوان یک مقام فعلی مزایای فوق‌العاده‌ای دارد، به خصوص شخصیت قلدری مثل اردوغان که به گفته مخالفان، به اصول اخلاقی پایبند نیست. اردوغان اهل بزرگواری نشان دادن نیست و در ۲۰ سال اخیر نیز با جدیت تمام کنترل خود بر ترکیه را محکم کرده است.
اردوغان در طول دو دهه قدرت خود، با اسلامی‌سازی خزنده و تضعیف سیستم پارلمانی، سیاست و جامعه ترکیه را تغییر داده و آن را به نوعی نظام ریاست جمهوری تبدیل کرده که عملاً به معنای حکومت یک‌نفره است. سلطان مدرن ترکیه، دادگاه‌ها و سازمان‌های مجری قانون، مدیران شهری، سازمان‌های اطلاعاتی، کادر افسری نیروهای مسلح و رسانه‌ها را پاکسازی کرده و آنها را با وفاداران خود پر کرده است.
رئیس‌جمهور ترکیه همچنین از یک کودتای نظامی شکست‌خورده تمام استفاده را کرد تا شکل دادن به “نظام سیاسی اردوغانی” را تسریع کند. او در بدو ورود به فرودگاه آتاتورک استانبول پس از کودتای آماتور سال ۲۰۱۶، قول انتقام‌گیری از توطئه‌گران را داد. او گفت: «آنها بهای سنگینی برای این کار خواهند پرداخت. این قیام هدیه‌ای از طرف خداوند به ماست.»
اردوغان هرگز در استفاده از تمام اهرم‌های قدرتی که در اختیار داشته است، مردد نبوده و کسانی که او را طی سال‌ها رصد کرده‌اند، تردیدی ندارند که او برای حفظ قدرتش از هیچ اقدامی فروگذار نخواهد کرد.
سینان سیدی، دانشیار مطالعات امنیت ملی و نویسنده کتاب «کمالیسم در سیاست ترکیه» هشدار داد که «رهبران اروپایی نباید اجازه دهند امیدواریشان بینش آنها را مخدوش کند.»
سیدی در مقاله‌ای برای بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها استدلال کرد که اردوغان حتی ممکن است بدون تقلب در انتخابات پیروز شود و روش‌هایی مانند پر کردن صندوق‌های رای و شمارش نادرست آرا ممکن است ضروری نباشد. سیستمی که او ایجاد کرده ممکن است همچنان پیروزی مورد نیاز او را برایش به ارمغان بیاورد و رسانه‌ها در خط مقدم تلاش‌های سیستم برای تضمین پیروزی او خواهند بود.
تسلط اردوغان بر رسانه‌های ترکیه وحشتناک است. تحقیقات رویترز نتیجه گرفته که «پس از یک دوره از خرید شرکت‌ها از سال ۲۰۰۸، بزرگ‌ترین برندهای رسانه‌ای ترکیه توسط شرکت‌ها و افراد نزدیک به اردوغان و حزب عدالت و توسعه کنترل می‌شوند.» کنترل شدید سلسله مراتبی بر تحریریه‌های خبری حکم‌فرما است و درست در راس این سلسله مراتب آکادمیسین سابق، فخرالدین آلتون، رئیس اداره ارتباطات دولت، بر دستورالعمل‌های ارسال شده به اتاق‌های خبر نظارت می‌کند.
برای مثال، زمانی که داماد اردوغان، برات آلبایراک، در سال ۲۰۲۰ در یک شکاف بی‌سابقه در حلقه داخلی رهبر ترکیه از سمت وزیر دارایی استعفا داد، به اتاق‌های خبر این کشور گفته شد که تا زمانی که دولت اجازه نداده است، خبر استعفا را گزارش نکنند.
بنابراین، اپوزیسیون با گروهی از رسانه‌های مستقل ترکیه مانند مدیاسکوپ و هالک‌تی‌وی روبرو است. اما از آنجایی که این احزاب بیشتر بر سیاست داخلی بلوک اپوزیسیون تمرکز دارند، اگر درگیری بین آنها رخ دهد – مانند داستان انتخاب قلیچداراوغلو به عنوان نامزد مشترک – احتمالاً در مناقشات داخلی غرق و از بازی بزرگ‌تر غافل می‌شوند.
در چنین شرایطی، آیا رسانه‌های اجتماعی می‌توانند به شکستن کنترل رسانه‌ای اردوغان کمک کنند؟ موسسه آمریکن‌‌پراگرس در مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۰ اشاره کرد که ترک‌ها «به سمت منابع خبری آنلاینی که دولت کمتر قادر به کنترل آنها است» مهاجرت کرده‌اند. نویسندگان این مطالعه خاطرنشان کردند: «در حالی که رسانه‌های اجتماعی جایگزینی برای صدای طرفدار دولت که بر تلویزیون و رسانه‌های مکتوب تسلط دارند، ارائه کرده‌اند، اخبار آنها مجموعه‌ای از حقایق، نیمه‌حقیقت‌ها و اطلاعات نادرست هستند».
البته، دولت برای کنترل و سانسور رسانه‌های اجتماعی نیز تمام تلاش خود را کرده است، به طوری که مجلس در ماه اکتبر قوانین محدودکننده بیشتری را تصویب کرد. آسلی آیدینتاشباش، یک همکار مدعو در موسسه بروکینگز، خاطرنشان کرد: با قانون بحث‌برانگیز جدید رسانه‌های اجتماعی، مقامات ترکیه اکنون این حق را دارند که آزادی بیان آنلاین را به شیوه‌هایی که در هیچ دموکراسی قابل تصور نیست – یا حتی در ترکیه چند سال پیش – کنترل و در صورت لزوم محدود کنند.
بعلاوه، زمانی که کنترل‌ها نتوانند بازدارندگی ایجاد کنند، همیشه تهدید به زندانی شدن به اتهامات مبهم و بی‌اساس از جمله افترا یا توهین به رئیس جمهور یا مقامات دولتی وجود دارد که تاکنون ۴۳ روزنامه‌نگار و سیاستمدار مخالف را به زندان انداخته است.
اگر چیزی غیرقابل پیش‌بینی اتفاق بیفتد و سیستم نتواند در شب انتخابات خواسته‌های اردوغان را عملی کند، او چگونه می‌تواند این را قبول کند؟ سیاستمداران اپوزیسیون قبلاً به صراحت اعلام کرده‌اند که اگر پیروز شوند، تمام تلاششان را خواهند کرد تا او و اعضای خانواده‌اش را با اتهامات فساد و سوءاستفاده از قدرت تحت پیگرد قرار دهند؛ تازه اگر به افراد حلقه نزدیکانش اشاره نکنیم.
سیدی گفت: «اگر اردوغان شکست بخورد، هیچکس نباید انتظار داشته باشد که او بی سر و صدا برود.» اگر شکست قریب‌الوقوع به نظر برسد، قضات و مقامات انتخاباتی وفادار به اردوغان ممکن است نتایج را باطل کنند، همانطور که با لغو نتایج انتخابات شهرداری استانبول در سال ۲۰۱۹ تلاش کردند، یا حتی ممکن است به پلیس و نیروهای مسلح تکیه کند. در هر صورت، او پس از شکست در انتخابات ممکن است قدرت را رها نکند.»
با وجود همه این‌ها، با نزدیک‌تر شدن به ماه مه، اپوزیسیون ترکیه و متحدان غربی این کشور دلایل زیادی برای نگرانی دارند. اما این را هم نباید فراموش کرد که مخالفان اردوغان بیش از هر زمانی در ۲۰ سال گذشته به هدف خود نزدیک شده‌اند.