این روزها اثرات خشک شدن زاینده‌رود در قالب وقوع پدیده‌های گردوخاک و فرونشست رخ نمایانده است، دو پدیده‌ای که هر دو به معضلی جدی برای اصفهان و برای آینده میراث کهن این سرزمین تبدیل شده‌اند.
سانتی‌متر به سانتی‌متر خاک استان اصفهان، از دلِ دشت‌های چند ده‌گانه تا بافت تاریخی بی‌نظیر شهرها و روستاها به‌تدریج پایین می‌رود تا شکاف «فرونشست»، در بی‌تدبیری چند دهه اخیر مسئولان، هم هویت و پیشینه این استان را هدف بگیرد هم ساختمان‌های مسکونی را ویران کند.
فرونشست زمین پدیده‌ای تدریجی بوده که در طول زمان رخ‌داده و دلیل اصلی آن پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی است، در سال‌های اخیر با تشدید پدیده خشک‌سالی، در نقاط مختلف کشور زنگ خطر تازه‌ای را به‌ویژه برای ساکنان کلان‌شهرها به صدا درآورده است.
فرونشست‌ها گاهی باعث ایجاد ترک و شکاف‌هایی در زمین شده و بر الگوی جریان‌های زیرزمینی و سطحی، کیفیت آب‌های زیرزمینی، شکل سطح زمین و سیل‌خیزی مناطق تأثیر می‌گذارند.
اصفهان نیز از این پدیده بی‌نصیب نبوده و ترک‌های به‌جای مانده بر دیوارهای بسیاری از خانه‌های شهری و روستایی در پنج دهه اخیر، نشان می‌دهد که حرکت تدریجی فرونشست‌ها می‌تواند یکی از جدی‌ترین دغدغه‌های اصفهان باشد.
این دغدغه البته مسکوت نمانده و به بهانه‌های مختلف مسئولان استانی از آن سخن به میان آورده‌اند؛ به‌ویژه آنکه در سال‌های اخیر اصفهان از نعمت زاینده‌رود بی‌بهره مانده و یکی از اثرات جاری نبودن این رودخانه، همین فرونشست‌هاست.
فرونشست، یکی از بحران‌های ناشی از خشکاندن زاینده‌رود
استاندار اصفهان یکی از آخرین دفعاتی که از خطر فرونشست سخن گفت، در شورای اداری استان اصفهان بود که با حضور رئیس قوه قضائیه برگزار می‌شد؛ عباس رضایی در این جلسه با بیان اینکه آب شرب شش میلیون نفر در حوضه آبریز زاینده‌رود و تولید برق و فولاد وابسته به این رودخانه است، گفت: خواسته مهم مردم اصفهان تأمین آب موردنیاز این استان است زیرا این امر بحران‌های مختلف روحی، اجتماعی، اقتصادی و حتی امنیتی را به همراه دارد.
وی از افت سطح آب در دشت‌های بزرگ اصفهان سخن به میان آورد و ادامه داد: این امر تهدید بزرگی برای استان اصفهان در اکثر شهرستان‌هاست، در اطراف فرودگاه اصفهان نیز فرونشست را داریم که در وضعیت بدی به سر می‌برد.
حالا دیگر همه می‌دانند که توسعه اصفهان در قامت یک کلان‌شهر دومیلیون‌نفری و بهره‌برداری‌های متعدد صنعتی و کشاورزی، این شهر و دیگر شهرهای استان را با سفره‌های خالی آب‌های زیرزمینی تنها خواهد گذاشت.
فرونشست‌های چند سانتی‌متری در هر سال
بهره‌برداری‌هایی که یکی از اعضای هیئت‌علمی مرکز تحقیقات کشاورزی اصفهان نیز در گفت‌وگو با مهر آن را مهم‌ترین علت فرونشست‌ها در استان اصفهان دانست و دراین‌ارتباط اظهار داشت: آنچه در کشور ما از فرونشست‌ها مشاهده می‌شود، بهره‌برداری بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی است؛ به‌عبارت‌دیگر وقتی سطح آب‌های زیرزمینی پایین رفته و لایه مرطوب زیرین که به طبقات بالا فشار آورده و آن‌ها را حفظ می‌کند از بین برود، به‌تدریج فشردگی در لایه‌های پایین ایجادشده و طبقات بالایی دچار فرونشست و افتادگی می‌شوند.
مسعود برهانی ادامه داد: اگر شهرهای مختلف کشور در طول ۲۰ سال گذشته با تصاویری مانند رادار بررسی شوند، میزان افتادگی لایه‌های سطح زمین قابل ارزیابی است، در برخی مناطق هرساله در حد چند سانتی‌متر فرونشست ایجاد می‌شود و این امر حیات شهری شهروندان شهرهایی مانند اصفهان و تهران را تهدید می‌کند.
وی تصریح کرد: در بخش‌های زیادی از استان اصفهان مانند بسیاری از استان‌های کشور، که سفره‌های آب زیرزمینی به‌شدت مورد بهره‌برداری قرارگرفته، فرونشست پدید آمده است؛ در دشت مهیار به دلیل آنکه سطح سفره‌های زیرزمینی بیش از ۱۰۰ متر پایین رفته، فشرده شدن لایه‌های زیرین سبب شده در سطح زمین افتادگی‌هایی به‌اندازه بیش از یک متر مشاهده شود.
عضو هیئت‌علمی مرکز تحقیقات کشاورزی اصفهان اضافه کرد: در مناطقی که جنس سطح بالایی زمین را خاک سنگینی مانند رس تشکیل می‌دهد، فرونشست باعث ایجاد درز و شکاف می‌شود، پدیده‌ای که در مناطق کویری بیشتر اتفاق می‌افتد.