بر پایه این گزارش؛ تولید، واردات و رواج استفاده از خودروهای هیبرید همواره یکی از راهکارهای پیشنهادی برخی کارشناسان برای عبور از بحران آلودگی هوا بوده است. راهکاری که البته در شرایطی متفاوت با شرایط تهران طراحی و پیشنهاد شده و اثربخشی آن هرگز مورد بررسی قرار نگرفته اما اکنون به متن قانون هم راه یافته و در صورت تصویب نهایی الزامی هم می‌شود.

طرح ساماندهی صنعت خودرو که از زمان اولین تصویبش در مجلس در خرداد۹۸ تا به حال دو مرتبه از شورای نگهبان رد شده است، درحال‌حاضر در کمیسیون صنایع و معادن مجلس برای بررسی مجدد قرار دارد. برخی افراد از بعد محیط زیستی طرح حمایت می‌کنند که این طرح توانسته حتی درخصوص ابعاد محیط زیستی ورود کند.

یکی از مواد مورداشاره، ماده۴ این طرح است که درخصوص واردات بدون تعرفه خودروهای برقی و هیبریدی نوشته شده است. موافقان این ماده ادعا می‌کنند که واردات آزادانه خودروهای برقی و هیبریدی می‌تواند منجر به کاهش آلودگی هوای کلانشهرها شود که بررسی‌های کارشناسی نشان می‌دهد، این ادعا فرسنگ‌ها با واقعیت فاصله دارد.

سوخت فسیلی به‌صرفه‌تر از الکتریکی برای صاحب خودرو

خودروهای هیبریدی از نظر تولید آلاینده‌ها و مصرف سوخت، تفاوت چندانی با خودروهای معمولی ندارند. قیمت پایین بنزین و گازوییل در کشور و از طرفی هزینۀ هنگفت تعمیر و نگهداری قطعات برقی این خودروها، باعث می‌شود صاحب خودرو ترجیح دهد از موتور با سوخت فسیلی استفاده کند و در چنین شرایطی کارکرد خودروهای هیبریدی همانند خودروهای بنزینی خواهد بود.

عدم توسعه کمی خودروهای برقی و هیبریدی

خودروهای برقی و هیبریدی با توجه به هزینه خرید و زیرساخت‌های اجرایی لازم، امکان توسعه در کشور را در شرایط فعلی به‌منظور کاهش آلودگی هوا ندارند.

متوسط قیمت خودروهای برقی و هیبریدی حدود ۳۰ هزار دلار است که با ورود به داخل کشور، حداقل ۴۰۰ میلیون تومان هزینه خرید آن خواهد بود. زمانی این خودروها می‌توانند اثری در کاهش آلودگی هوا داشته باشند که جایگزین خودروهای آلاینده و پرمصرف شوند. یعنی یک خودروی ۴۰۰ میلیونی باید جایگزین خودروهای پرتردد شهری که عمدتاً در رنج قیمتی ۵۰ میلیون تومان هستند، شوند. درخصوص امکان‌سنجی چنین اتفاقی حتی شاید نیاز به توضیح بیشتر نباشد.

اما فارغ از امکان‌ناپذیر بودن جایگزینی این خودروها به‌دلیل ناهماهنگی هزینه‌های خرید، زمانی می‌توان انتظار داشت که این خودروها گسترش یابند که زیرساخت‌های اجرایی لازم برای آن وجود داشته باشد که در شرایط فعلی چنین امکانی فراهم نیست.

خودروهای الکتریکی آلودگی محیط زیست را کاهش نمی‌دهند، جابه‌جا می‌کنند

یکی از تصورات موجود درخصوص کاهش آلودگی‌های این خودروها، کاهش مصرف سوخت فسیلی است که البته این مساله در کشور ما به‌دلیل هزینه‌ها و زیرساخت‌های اجرایی پیش‌تر نیز رد شده بود. اما با فرض کاهش سوخت فسیلی ناشی از توسعه این نوع خودروها، این سوال برای بسیاری از دانشمندان علم محیط زیست به وجود آمد که آیا واقعاً این خودروها آلودگی محیط زیست را کاهش می‌دهند؟

زمانی که این خودرو با موتور برقی کار می‌کند، موتور بنزینی خاموش شده و سوخت فسیلی ذخیره می‌شود. ظاهرا این مسأله نشان می‌دهد که مصرف سوخت فسیلی و به تبع آن، آلودگی محیط زیست کاهش یافته است اما کارشناسان علم محیط زیست با بررسی دقیق‌تر معتقدند خودروهای هیبریدی با دور کردن آثار مخربشان از جلوی چشم ما، آن را به مکان دیگری منتقل کرده‌اند:

۱- موتور برقی خودروهای هیبریدی از باتری استفاده می‌کند و باتری این خودروها معمولا بر پایۀ فلزاتی چون نیکل، کبالت و لیتیوم است که فرایند استخراج این فلزات به‌شدت محیط زیست را تخریب می‌کند. در برخی روش‌ها برای رسیدن به مواد مورد نظر، خاک با مواد اسیدی شسته شده تا مواد اضافی آن جدا شود و فلز موردنظر باقی بماند. این عملیات به محیط زیست صدمات جبران ناپذیری وارد می‌کند.

۲- همچنین در فرایند ساخت خودرو نیز بدلیل اینکه این خودروها اجزای بیشتری نسبت به خودروهای معمولی دارند، هزینه و انرژی بیشتری برای ساخت آنها صرف خواهد شد که به تبع مصرف انرژی بیشتر، آلودگی بیشتری به محیط زیست وارد می‌شود.

۳- ازطرفی درباره مصرف پایین‌تر سوخت خودروهای هیبریدی باید گفت طبق تحقیقات انجام‌شده، نقطۀ سربه‌سری که استفاده از خودروهای هیبریدی نسبت به خودروهای دیزلی آلودگی کمتری پیدا می‌کند، پیمایش ۱۶۰۰۰۰ مایلی است. این پیمایش حدوداً معادل ۲۶۰ هزار کیلومتر است که با توجه به پیمایش متوسط سالیانه خودروهای سواری، بعد از حدود ۱۵سال رانندگی حاصل می‌شود.

۴- تحقیقات دیگری نشان داده که خودروهای هیبریدی گازهای گلخانه‌ای به نسبت کمتری تولید می‌کند که مطابق استاندارد آلاینده‌های معیار هوا، این گازها جز گازهای آلاینده هوا محسوب نمی‌شوند. نتایج همین تحقیقات حاکی از آن است که تولید ذرات معلق و ریزگرد در این خودروها با دیگر خودروها تفاوت چندانی ندارد. شایان ذکر است مطابق بررسی‌های دقیق علمی، ذرات معلق عامل اصلی آلودگی هوای کلانشهرها محسوب می‌شوند.

سود کلان واردات خودروهای هیبریدی و برقی برای واردکنندگان

حال سوال اینجاست که چرا با وجود حذف مواد مرتبط با واردات توسط کمیسیون صنایع در بررسی اولیه این طرح، همچنان این ماده پابرجاست؟

همان‌طوری‌که قبل‌تر گفته شد، متوسط قیمت هر خودرو برقی و هیبریدی حدود ۳۰ هزار دلار است که این میزان بیش از ۱۵ برابر ارز لازم برای تولید هر خودرو داخلی است. در شرایطی که تأمین ارز برای مواد اولیه واحدهای تولیدی با مشکل روبه‌رو است، عدم دریافت حقوق ورودی از این خودروها، زمینه را برای تسهیل واردات و ارزبری قابل‌توجه ناشی از آن فراهم می‌کند که این مسئله در تضاد کامل با سیاست‌های کلی نظام و سیاست‌های دولت درخصوص کنترل خروج ارز و مدیریت هدفمند واردات خودروها است.

ازطرفی اگر دغدغه‌هایی مثل کاهش آلودگی هوا برای تصویب این ماده وجود دارد، شایان ذکر است که ساخت و تولید داخلی این نوع خودروها توسط نهادهای دانشگاهی و دانش‌بنیان داخلی به مرحله اجرا درآمده است. لذا با فرض توسعه خودروهای برقی لازم است که رویکرد سیاستی در شرایط فعلی به‌سمت تولید داخل برود نه واردات. چرا به‌نحوی برنامه‌ریزی نشده است که این نوع خودروها در داخل کشور به تولید انبوه برسند؟

بنابراین با توجه به بررسی ادعای کاهش آلودگی محیط زیست و اثبات نادرستی این ادعا و همچنین سود بالای واردات این خودروهای گران‌قیمت به‌نظر می‌رسد که بیشتر از آن‌که هدف، سازگاری با محیط زیست باشد، کسب منافع شخصی برخی واردکنندگان خاص است و این ماده، پوششی برای کسب سود کلان واردکنندگان از این مسیر خواهد بود.